再接再厉 乘胜前进 不断把反恐维稳斗争引向深入..
Донишнома (форс?: ?????????), энсиклопе?дия (аз юн.-?ад. ?γκ?κλιο? παιδε?α — ?ом?зиши фарогир? аз κ?κλο? — доира + παιδε?α — ом?зиш) — нашрияи илм? ё илмию оммав?, ки аз тамоми со?а?ои илм (донишномаи умум?) ё со?аи ?удогонаи он (донишномаи со?ав?) дониш меди?ад.
Маф?ум
[вироиш | вироиши манбаъ]Донишнома, китоберо г?янд, ки маълумоти ?омеъу мухтасаре ро?еъ ба ?амаи дониш?ои башар? ва ё як со?аи махсус иртиботдоштаро дар бар гирад. Ин маълумот ба шакли ма?ола?о, ба тартиби алифбо? ва мавзуъ? аст. Донишнома муодили калимаи фаронсавии encyclopédie (энсиклопеди) ва калимаи англисии encyclopédie (энсиклопедия) буда, ?ар ду гирифташуда аз вожаи encyclopaedia, сурати лотинии ибораи юнонии enkukliospaudeia ба маънои ом?зиши умум? ва мураккаб аз се ?узъи en ба маънои ?дар? ва kuklios ба маънои ?доира? ва paudeia ба маънои ?ом?зиш? аст.
Энсиклопедия беш аз ду ?азор сол ?амчун китоби дарбаргирандаи хулосаи ?обили фа?м аз дониш?ои мав?уда пазируфта мешуд. Юнониёни бостон ин вожаро ба маънои ма?муае аз мавод ва мавзуъоти ом?зиш? ба кор мебурданд, ки шомили ?афт мавзуъи асосии донишу фан, яъне дастури забон (сарфу на?в), манти?, бало?ат, ?исоб, ?андаса, муси?? ва ?айат буд. Аввалин бор Франсуа Рабле(адиби фаронса?) ин калимаро дар тавзе?и асари худ ?Гаргантюа ва Пантагрюэл? ба кор бурд; нависандаи олмон? Раул Сколич нахустин шахсе буд, ки соли 1559 дар унвони навиштаи донишномагунаи худ – ?Энсиклопедия ё ма?муаи дониши ?а?он, аз ?умла ило?? ва ?айри ило??? (Encyclopaedia seu orbis disciplinarum tam sacrarum quam prophanarum epistemon) калимаи энсиклопедияро ба кор бурдааст.
Барои та?симбандии донишнома?о меъёр?ои гуногун ба назар гирифта мешаванд. Масалан, донишнома?о аз назари ?а?м ба муфассалу мухтасар, аз назари фарогирии маълумот ба донишнома?ое, ки ?авобг?и ниёз?ои фавр?, донишнома?ои ?авобг?и ниёз?ои тахассус?, донишнома?ои электрон? (онлайн), донишнома?ое, ки маълумоташон ?ам барои мутахассисон ва ?ам барои дониш??ён ба кор меояд, донишномае, ки ?анбаи ом?зиш? низ доранд, та?сим шудаанд. ?амчунин донишнома?о аз назари меъёру тартиб ба алифбоиву мавзуъ?, вобаста ба ?а?ми он?о ба бузург (иборат аз да??о ?илд), к?чак (10 – 12 ?илд), мухтасар (4 – 6 ?илд) ва 1–3-?илд?, ки маъмулан ?омус ё лу?ати донишнома? ном доранд, та?сим мешаванд. ?ар як аз ин донишнома?о дорои на?шаи хос (та?симбандии ?а?ми умумии ма?ола?о мувофи?и со?аву навъ) ва лу?атнома (номг?и комили вожа?ое, ки аз он?о ма?ола сохта мешавад)-анд.
Таърих
[вироиш | вироиши манбаъ]
Донишнома дар ?а?он таърихи тулон? дорад. Бархе бар ин а?идаанд, ки соби?аи донишноманигор? дар Шар? нисбат ба ?арб т?лонитар аст. Чини?о нахустин донишноманависон будаанд, ки аввалин донишномаи он?о дар асри 15 пеш аз милод навишта шудаанд. Бузургтарин донишномаи катб? ?Юн-ле? мебошад, ки та?ияи онро соли 403 м императори Чин Юн-ле фармон дода буд. Ин Донишнома аз 11 ?азору 95 ?илд иборат буд ва 510 ?азор ё худ 300 млн иероглифро дар бар мегирифт. То имр?з 40 дарсади матни он ма?фуз мондааст. Дар ?арб, дар а?ди бостон касеро файласуф мегуфтанд, ки фарогирандаи ?амаи дониш?ову илм?о бошад. Аз ин р? осори он?оро чун ?узъи аввалин донишномагуна?о овардаанд ва ба ?амин далел таълифоти Арастуву Афлотунро аз аввалин донишнома?о шумураанд.
Донишноманигориро дар Аврупо ба се давра та?сим кардаанд: аз Юнони Бостон то асри 17, аз аввали асри 18 то аввали асри 20 ва давраи муосир. Давраи нахустин давраи донишномагуна?о ном гирифтааст. Дар давраи бостон таснифи пешинаи донишнома ба кишвар?ои Юнону Рум бозмегардад. Ма?сади юнониён ин буд, ки фар?анги шифо?ии худро ба фар?анги навиштор? табдил ди?анд. Руми?о низ мек?шиданд, ки хулосае аз дониши замони худро ба китоб ворид намоянд. Му?имтарин осори ин давра ?Таърихи таби?? (?Naturalis Historia?-и Гай Плиний Секунд (77 м.) буд, ки баъзе онро мувофи?и шеваи гирдоварии иттилоот аввалин донишнома дар ?а?он донистаанд.
Асари донишманди фаронсав? Винстони Бова? (1190—1264), ?Оинаи бузург? (?Speculum majus?, асри 13), бузургтарин дастоварди асри миёна ва бузургтарин донишномаи ?абл аз асри 18буд. Бо ?Э?ёи улуми кабир? (?Great restoration of Sciences?)-и Ф.Бекон та?аввули донишноманавис? дар Аврупо о?оз гашта, дар асри 17 ва ибтидои асри 18 равиши танзими матолиби доирату-л-маориф аз мавзуъ? ва со?ав? ба алифбо? табдил дода шуд.
?Фар?анги бузурги таърих?? (?Grand dictionnaire historique? — 1643—1680)-и донишманди фаронсав? Луи Морери яке аз нахустин донишнома?ои алифбо? дар Аврупо буд, ки аз ?и?ати матолиби зандагинома? ва ?у?рофиё? ва фар?анг? ?ан? мебошад. Он соли 1674 дар ш. Леон интишор ёфта, ба забон?ои олмон?, итолиё? ва фаронсав? тар?ума шуд.
Давраи дуввум давраи та?аввули донишноманигор? дар ?арб аст. Дар ин давра гароиш ба истифода аз шеваи муназзам дар та?сими улум дар миёни а?ли илм бартар? ёфт. Му?имтарин донишнома?ои давра: ?Доирату-л-маорифи фанн??-и донишманд ва ру?онии инглис ?. ?аррис (1666—1719), ?Сиклипедия ё Фар?анги ?а?онии улум? -и Е. Чамберс (1680—1740) дар соли 1727; ?Донишномаи ?омеъ?-и донишманди олмон? И. ?. Зедлер (?Great Universal Lexicon?(1732-50, дар 64 ?илд), ?Энсиклопедия ё Доирату-л-маорифи ?омеъ? (?Encyclopédie?) та?ти сарпарастии адиб ва файласуфи фаронсав? Д. Дидро, ки дар ?амкор? бочанде аз мутафаккирони замонаш таълиф ва дар 27 ?илд сол?ои 1750-65 чоп шуд); Донишномаи маъруф ба ?Брок?аузи Бузург? (Brockhaus encyclopedia), тадвини Фридрих Арнолд Брок?ауз, ки дар сол?ои 1796—1811 (чопи баъд? дар сол?ои 1927-35,дар 20 ?илд) интишор ёфт; ?Донишномаи бузурги Британика? (?Encyclop?dia Britannica?), ки нахустин бор соли 1768 (Эдинбург, 3 ?илд) о?оз шуда, соли 1771 ба поин расид ва батадри? соли 1929 чопи 14-уми он дар 24 ?илд мунташир шуд; ??омуси бузурги ?омеи ?арни 19? (?Grand dictionnaire universel du XIXe siècle?)-изабоншиноси маъруфи фаронсав? Ларусс Пйер дар 17 ?илд, сол?ои 1866-76 ба нашр расид.
Дар давраи севум донишноманигор? ба тарзи нав, бо ро?у равиши тоза шуруъ шуд. Дар нигориши донишнома?ои муосир на як муаллиф, балки ?айати бузурги кормандон иштирок намуда, донишмандони со?а?ои гуногуни илмро ба навиштани ма?ола?о ?алб мекарданд. Яке аз донишнома?ои маъруфи давраи муосир ?Донишномаи Бузурги Ш?рав?? (?Большая Советская Энциклопедия?) мебошад, ки аз соли 1926 то 1978 се бор интишор ёфт; нашри охири он аз 30 ?илд иборат аст. Барои он 8 ?азор донишманд ма?ола навишта буданд, ки беш аз сад ?азор мадхалро дар бар гирифтааст. Дар кишвар?ои Аврупову Амрико донишноманависии муосир аз охири асри 19 ва ибтидои асри 20 о?оз шуд.
Донишнома дар замони ш?рав?
[вироиш | вироиши манбаъ]Сол?ои аввали ?окимияти Совет? В. И. Ленин дар бораи зарурати ташкили лу?ату энциклопедия?ои совет? масъала гузошт. Донишнома?ои со?авии зерин ?Сельскохозяйственная энциклопедия? (?илд?ои 1-7, 1925-28), ?Торговая энциклопедия? (?илд?ои 1-5, 1924-25), ?Педагогическая энциклопедия? (?илд?ои 1-3, 1927-29) ва ?айра. Баробари нашри Донишномаи Калони Совет? (?Большая Советская Энциклопедия?) мар?илаи нави инкишофи кори энциклопед? о?оз ёфт. 3 маротиба Энциклопедияи хурди совет? нашр шуд. Дар со?аи техника, тиб, адабиёт ва ?айра нашр?ои бисёр?илдаи донишнома ?астанд. Дар охири сол?ои 50 ва ибтидои 60 нашриёти ?Советская энциклопедия? оид ба 20 со?а донишнома чоп мекардаг? шуд. Охири сол?ои 50 дар ?ум?ури?ои иттифо?? ба забон?ои милл? оид ба тайёр ва нашр кардан донишнома?о кор о?оз ёфт.
Се нашри ?Энциклопедияи бачагона? (?илд?ои 1-10, 1958-62; нашри 2-юми ?.-?ои 1-12, 1964-69; нашри 3-юм, ?илд?ои 1-12, 1971-78) дар илми совет? во?еаи му?им буд.
Донишнома?ои мамолики Аврупо в Амрико
[вироиш | вироиши манбаъ]Дар кишвар?ои аврупо? яке аз к??антарин донишнома?о, ки то ?ол нашр мешавад, ?Донишномаи Бритоннико? аст, соли 2010 нашри 15-уми он дар 32 ?илдро дар бар мегирад[1].
Донишнома?ои маш?ури ?озираи ?арб ?Донишномаи мусаввари аврупоию амрикоии универсал??, ?Донишномаи итолиёии илм, адабиёт ва санъат?, ?Донишномаи Брок?ауз?, нашрия?ои сершумори фирмаи Ларуси Фаронса, ?Донишномаи Амрико?, ?Эспос?, ?Итолиёно?, ?Бритонико?, ?Макропедия?, ?Американо? ?Большая Советская Энциклопедия? аз нахустдонишнома?ои мукаммали дунёянд, ки дигар донишнома?ои хурду бузурги давлату хал?ият ва ма?ал?ои ало?ида ба асоси та?рибаи ин донишнома?о тадвину сохта шудаанд.
Асар?ои донишномаии то?ику форс
[вироиш | вироиши манбаъ]Равияи ?амъ кардани маълумот аз илм?ои гуногуни замони худ ба сурати як асари махсус аз ?адим боз ву?уд дошт, ки Авесто намунаи он аст. Ба риштаи та?рир кашида шудани асар?ои донишнома? барои мардуми то?ику форс падидаи нав нест ва асар?ои энсиклопедие чун ?Бунда?ишн?, ?Динкард?, ?Ал-?онун?, ?Донишномаи Ало??, ?Матлаъу-л-улум? ва ?Ма?маъу-л-фунун?, ?Таърихи Табар??, ?Сивону-л-?икмат?, ?Ал-Фе?рист?, ?А?оибу-л-булдон?, ?Сурату-л-арз? ва тазкираву баёз?ои сершумор намуна?ои китоб?ои донишномаии ?адиманд. Маф?уми донишнома ?амчун ма?м?аи дониш?о, маълумоту иттилоот дар дунёи ?адим пайдо шуда бошад ?ам, асосан дар давраи дуюми тамаддун — аз о?ози аср?ои миёнаву давраи Э?ё таълифи донишномаи да?и? бо ма?ола?ои мураттаби алифбо? о?оз гардид ва аз ин дам а?ли илму маърифат ва фар?анг ба ин махзани беба?ои илму фар?анг бештар тава??у? намуданд.
Дар давраи ислом бисёр асар?ои илм? навишта шуда буданд, аз ?умла, асар?ои донишномаии умум? ва со?ав?. Дар он?о маълумот баъзан аз р?и як тартиб, баъзан омехта ва бо ?ам пайваста ва го? ба тартиби алифбо, ба тарзи лу?ат оварда мешуд. ?исми зиёди он?о то садаи X-11 ва баъд аз он ба забони илмии онва?та — забони араб? таълиф мешуданд ва аксари он?о дар Осиёи Миёна, Аф?онистон ва ё дар Эрон ва мамлакат?ои дигар аз тарафи то?икон ва намояндагони хал??ои дигари Осиёи Миёна, Аф?онистон ва Эрон таълиф меёфтанд ва баъзан ба забони то?ик?-форс? тар?ума мешуданд.
Донишнома?ои умум?
[вироиш | вироиши манбаъ]Дар нимаи якуми асри IX донишномаи фалсафаю илм?ои таби? ?Расоилу ихвон-ис-сафо ва хуллон-ил-вафо? (?Рисола?ои бародарони пок ва д?стони бовафо?)-и Сайида?мад ибни Абдулло? ба забони араб? таълиф шуд ва дастраси а?ли илми тамоми Шар?и Наздик ва Миёна гардид; дар замони Темур тар?умаи то?ик?-форсии он ба ву?уд омад. ?адимтарин донишнома?ои умум? ?Китоб-уш-шифо?, ?Мафоте?у-л-улум? ва ?Дурату-т-то? ли-туррати-д-даббо?? мебошанд.
Донишнома?ои со?ав?
[вироиш | вироиши манбаъ]Дар аввали садаи XI асари донишномаии доир ба шаш илм: манти?, ило?иёт, табииёт, раёзиёт, ну?ум, муси?? — ?Донишнома? таълиф ёфт. Дар мобайни сол?ои 1117—1120 донишномаи илм?ои даври худ — ?Нуз?атномаи Ало?? таълиф шуд. Сол?ои 1099—1102 ?азол? ?Э?ё?у улуми-д-дин? ва соли 1179 Фахруддин Му?аммад ибни Умари Роз? донишномаи калони илм?ои ислом? ??омеъу-л-улум?-ро таълиф карданд, ки дар он?о маълумоти оид ба дину маз?аб?о, фалсафа, забон ва адабиёт, тиб, ну?ум ва ?айра оварда мешавад. Дар нимаи якуми садаи XIV ?Нафоису-л-фунун-фи ароисилу-юн? ва дар садаи XV ?Риёзу-н-носи?ин? ба ву?уд омадааст.
Дар аср?ои 16-18 таълифи донишнома?ои умум? камтар ба назар мерасад. Дар нимаи дуюми садаи XIX то давраи совет? дар Осиёи Миёна донишномаи миёна?а?ми илму фан?ои асос? ?Матлаъу-л-улум ва ма?маъу-л-фунун?-и Во?ид Алихон маш?ур ва мутадовил буд (таълиф сол?ои 1845—1946). Аз донишнома?ои мухтасар, ки дар ин давра мавриди истифода буданд, ?Махзану-л-улум?-и Бра? Му?ан дар ?индустон таълиф шуда, дар охири садаи XIX нашр?ои ?индустонии он маш?ур гашт. Донишномаи дигар ?Риёзу-л-фирдавс? — таълифи Му?аммад ?асанхон аст, ки ба равияи ?Матлаъу-л-улум? дар ?индустон дар охири садаи XIX навишта ва нашр шуда буд. Дар садаи XIX ва аввали садаи XX мубодилаи адаб? ва мадан? аз он ?умла бо ро?и таълиф, нашр ва па?н кардани асар?ои донишнома? байни ?индустон ва Аф?онистон Осиёи Миёна хеле риво? гирифта буд. Бисёре аз асар?ои донишномаии Осиёи Миёна риво?и босазо дошт. Бештаре аз со?ав? ба забони урду тар?ума мешуданд (масалан, тар?умаи урдуии ?Матлаъу-л-улум ва ма?маъу-л-фунун?-и Зайнулобидинхон, ки дар ?индустон нашр гардид; тар?умаи урдуии донишномаи космограф?, ?у?роф? ва табиатшинос? ?А?оибу-л-махлу?от?-и Закариё ибни Му?аммади ?азвин? ва ?айра).
Дин
[вироиш | вироиши манбаъ]Дар со?аи таърихи дин ва маз?аб?ои Шар? асар?ои зиёде навишта шуда буданд. Аз маш?уртарин китоб?ои ин со?а ?Ал-милал ва-н-ни?ал?-и Му?аммади Ша?ристон? ва ??уняту-т-толибия?-и Абдул?одири ?елон? (ваф. 1167), ки ба забони араб? таълиф ёфта, тар?умаи форс?-то?икии як ?исми он бо номи ??афтоду ду миллат? шу?рат ёфтааст. Асари калони форс?-то?ик? ?Дабистони мазо?иб? тахминан таълифи М??сини Фон? дар миёнаи садаи XVII, ки дар он оид ба дину маз?аб?о ва таълимоти фалсафии хал??ои Шар? маълумоти муфид ?амъовар? шудаанд.
?у?рофиё ва таърих
[вироиш | вироиши манбаъ]Дар со?аи ?у?рофия омехта бо таърих китоб?ои зиёд таълиф шуда буданд, ки як ми?дор аз он?о тарзи донишнома ва маълумотномаи со?авии ?у?роф?-таърих? ва табиатшинос?, инчунин хал?шинос? ва этнографиро доро мебошанд.
?Муъ?аму-л-будон? ба инкишофи ?у?рофия ва таърих таъсири калон расонидааст. Ин лу?ат дар садаи XVI дар ?индустон аз тарафи олими намоёни ?инд Абдул?одири Бадоюн? ба забони форс?-то?ик? тар?ума шуда буд. Тар?умаи форс?-то?икии китоби арабии ?А?оибу-л-махлу?от? ва ?ароибу-л-мав?удот"-и Закариё ибни Му?аммади ?азвин? (таълиф ба забони араб? то соли 1280) низ ?амчун донишномаи космографию ?у?рофию табиатшинос? шу?рати калон пайдо кард.
Дар садаи XIV ??омеъу-т-таворих? э?од шудааст. Оид ба космография ва ?у?рофия ?Нуз?ату-л-?улуб? пайдо шуд, ки барои ?у?рофияи умум? ва регионал? сарчашмаи му?им мебошад. Осиёи Миёна аз ?адим то чоряки сеюми садаи XVI ?Ма?маъу-л-?ароиб? сарчашмаи пурарзиш ба шумор меравад.
Китоби калон?а?ми форс?-то?ик? ?Акбарнома? иборат аз ?Таърихи Акбар? ва ?Оини Акбар?? таълифи Абулфазл ибни Муборак (1551—1602) барои ом?хтани таърихи ?инд, ?у?рофия, и?тисодиёт, ?аёти сиёс?, адаб? ва илмии он давр маълумоти мураттаби гуногунсо?аи пур?иматро дар бар гирифтааст.
Доир ба таърих ва ?у?рофияи мамлакат?о ва ма?ал?ои мухталифи Шар?и Наздик ва Миёна ва ?атто доир ба ша?р?ои ало?ида (масалан, доир ба Самар?анд — ??андия?-и Умар ибни Му?аммади Насаф?, ваф. 1142) асар?ои мутаадид таълиф шудаанд.
Аз асар?ои ?омеи донишномаии со?ав? ?Таърихи Табар?? ва ?Равзату-с-сафо? барои ом?хтани таърихи мамлакат?ои Шар? ва махсусан Осиёи Миёна, Аф?онистон ва Эрон сарчашма?ои пур?имат мебошанд.
Унсур?ои донишнома? дар бисёр фар?анг?ои умумии пешина дида мешаванд. Дар ин гуна фар?анг?о ба ?айр аз лексикаи умум? истило?оти со?а?ои гуногуни илм ва касбу ?унар?о, ном?ои шахсони таъриз?, ?у?роф? ва ?айра тафсир меёбанд. Масалан, ?Муайиду-л-фузало?, ?Кашфу-л-лу?от? ва -л-истило?от", ?Бур?они ?отеъ?, ?Чаро?и ?идоят?, ?Ба?ори А?ам?, ??афт ?улзум? ва ?айра.
Фар?ангу лу?атнома?о
[вироиш | вироиши манбаъ]Аз ?и?ати донишнома? се фар?анги пешина дорои а?аммияти хоссе мебошанд: ??иёсу-л-лу?от?, ?Фар?анги Онандро??, ?Фар?анги Низом?-и Му?аммад Доиулислом, ки дар ?а?ми пан? ?илд дар ?индустон дар ша?ри ?айдарободи Дакан сол?ои 1928-39 нашр гардид, аз ?и?ати фаро гирифтани истило? ва тафсири он сарчашмаи му?им аст.
Аз донишнома?ои андар шар?и номи ашхоси маш?ур ва ном?ои ?у?рофии ?олиби ди??ат ?Китобу-л-ансоб?, ?Муъ?аму-л-булдон?, ?Лу?атнома?, ?Фар?анги форс??, ?Фар?анги Амид? ва ?айра мебошанд.
Тиб
[вироиш | вироиши манбаъ]Назар ба донишнома?ои умум?, донишнома?ои со?ав? аз ?адим боз бештар таълиф шудаанд. Яке аз со?а?ои бисёр мутара??? аз ?и?ати ми?дори аксар?о, аз он ?умла донишнома?о со?аи илми тиб мебошад, ки баъд аз фалсафаю дин ва ?у?рофияву таърих ?ои намоёнеро дар мероси илм? иш?ол менамояд. Дар давоми аср?ои 9-10 то аввали садаи XX дар Эрон, Аф?онистон, Осиёи Миёна, ?индустон асар?ои тиббии фаровон таълиф ёфтаанд. Дар Эрон дар аср?ои 9-10 олими бузурги со?аи тиб Абубакр Му?аммад ибни Закариёи Роз? асар?ои зиёди тиббиро ба забони араб? таълиф кард, ки ба тибби минбаъдаи араб? ва то?ику форсизабонон таъсири калон расонд. Якумин асари тибб?, ки ба забони форс?-то?ик? таълиф шуда буд, ин ?Китобу-л-?идоят-ил-мутаалимин фи-т-тиб? (975) мебошад. Ин китоб дар бораи тамоми со?а?ои илми тибби онва?та: анатомия, тасвири бемори?о ва тарзи муоли?аи он?о, тасвири дору?о-фармакология, гигиена ва пешгирии касали?о ба?с мекард.
?Ал-?онун фи-т-тибб? ?Захираи Хоразмшо???, ?Дастуру-л-ило??, ?Махзану-л-адвия?, ??арободини кабир?, ?Му?ити Аъзам?, ?Иксири Аъзам?, ?Ал-?ов?? ба тамоми касали?о ва муоли?аи он?о бахшида шудааст.
Адаб
[вироиш | вироиши манбаъ]Яке аз со?а?ои бисёр мутара??? со?аи илми адаб буд. ?Тар?уману-л-бало?ат?, ?Ал-муъ?ам? ва дар э?оди асар?ои охирини муосир ?амчун ?Ар?зи то?ик??-и Ба?ром Сирус ва ?Санъати сухан?-и Т?ра?ул За?н? мавриди истифода гардидаанд.
Ну?ум
[вироиш | вироиши манбаъ]Дар со?аи ?айат ва ну?ум асар?ои зиёде таълиф шуда буданд, ки ?Китобу-т-таф?им л? авоили саноати-т-тан?им? буд.
Донишнома?ои Шар? дар аср?ои XIX—XX
[вироиш | вироиши манбаъ]Барои инкишофи филологияи тамоми забон?ои эрон?, забоншинос? ва адабиётшиносии он?о а?аммияти ?Асос?ои филологияи эрон??, ки сол?ои 1901—1904 ба забони немис? дар ду ?илд нашр гардида буд, бисёр калон буд. Дар таълифи ин асари донишномаии со?аи филологияи эрон? маш?уртарин шар?шиносони он давра иштирок доштанд.
Дар забони араб? лу?ати тафсирию донишномаии мусаввар ?Ал-мун?ид? шу?рати калон пайдо кард ва барои шар?шиносон ва забоншиносон дастури муфид аст.
Аз аввал?ои садаи XX чанд нашри ?Донишномаи ислом? ба забони немис?, англис? ва фаронсав? па?н шуд, ки дар навиштани ма?ола?ои он мутахассисони шар?шиноси тамоми ?а?он иштирок доштанд.
Донишнома дар То?икистон
[вироиш | вироиши манбаъ]
Донишномаи советии то?ик
[вироиш | вироиши манбаъ]Энциклопедияи советии то?ик (ЭСТ), нахустин донишномаи умумии то?ик, ки мувофи?и ?арори КМ ?К То?икистон ва Совети Вазирони ?ШС То?икистон (3 июни 1968, № 198) дар Душанбе нашр гардидааст. Энциклопедияи советии то?ик 8 ?илд (?. 1 — 1978; ?. 2 — 1980; ?. 3 — 1981; ?. 4 — 1983; ?. 5 — 1984; ?. 6 — 1986; ?. 7 — 1987; ?. 8 — 1988 бо теъдоди 15-20 ?азор нусха) буда, беш аз 23 ?азор ма?оларо дар бар мегирад. Энциклопедияи советии то?ик барои оммаи васеи хонандагон пешни?од шуда ва хусусияти илмию оммав? дорад.
Донишномаи миллии то?ик
[вироиш | вироиши манбаъ]Энсиклопедияи Миллии То?ик (ЭМТ), донишномаи умумии миллии То?икистон, ки аз соли 2008 ба таълифу тадвин шур?ъ шудааст. Энсиклопедияи Миллии То?ик ?анбаи илмию оммав? дошта нахуст донишномаи миллист. Дар Энсиклопедияи Миллии То?ик ма?ола?о дар бораи таърихи кишвар, илм, и?тисодиёт, хо?агии де?от, фар?анг, адабиёту санъат, урфу одат, маросим?о, ?аёту фаъолияти шахсият?ои бузург, ходимони маъруфи ?амъият, намояндагони илму маърифат, адибон ?унармандон ва санъаткорони маъруф дар? шудаанд. Чор ?илди донишнома дар давраи то соли 2015 (2011, 2013, 2014, 2015) ба нашр расидааст.
Донишнома?ои озод
[вироиш | вироиши манбаъ]
Донишномаи озод (англ. free encyclopedia ё англ. free content encyclopedia) — ин донишномаи иборат му?тавои озод, ки дар доираи як и?озатномаи озод ё ?амчун моликияти ?амъият? дастрас аст.
Соли 1999 Ричард Столлман идеяи донишномаи умумии озодро мураттаб кард ва GNUPedia, донишномаи онлайн, монанд ба ОС GNU-ро пешни?од намуд.
То Nupedia ва Википедия бовар? набуд, ки Интернет метавонад лои?аи устувори донишномаи озодро ташкил биди?ад.
Лои?аи Nupedia 9 марти соли 2000 о?оз гардид.
Википедияи Англис? дар соли 2004 бо расидани шумораи 300 000 ма?ола ба бузургтарин Википедия дар ?а?он табдил ёфт[2].
Дар соли 2013 бузургтарин донишнома дар ?а?он донишномаи интернетии чинии (7,5 млн ма?ола) ва Байду (6,2 млн ма?ола) ба шумор мерафт, лекин агар ?амаи бахш?ои забон? донишномаи ягона шумурда шавад, пас ?а?он дар ?ои аввал (46,9 млн ма?ола) устувор аст.
Дигар донишнома?ои озод низ мав?уданд — Луркоморье, Абсурдопедия, Open Encyclopedia Project, Спортвики (донишномаи варзиш?), Вукипедия (дар бораи ??анг?ои ситорагон?), WoWWiki (дар бораи Warcraft), ?амчунин ?исман Encyclopedia of Life ва Google Knol.
?устор?ои вобаста
[вироиш | вироиши манбаъ]Эзо?
[вироиш | вироиши манбаъ]- ↑ Julie Bosman. After 244 Years, Encyclopaedia Britannica Stops the Presses (en-US). Media Decoder Blog (13 марти 2012). 17 феврали 2020 сан?ида шуд.
- ↑ ?Wikipedia Passes 300,000 Articles making it the worlds largest encyclopedia? Бойгон? шудааст 27 сентябри 2007 сол., Linux Reviews, 2004 July 7.
Адабиёт
[вироиш | вироиши манбаъ]- Донишнома // Дир?ам — Замин. — Д. : СИЭМТ, 2017. — (Энсиклопедияи Миллии То?ик : [тахм. 25 ?.] / сарму?аррир Н. Амиршо?? ; 2011—2023, ?. 6). — ISBN 978-92025-08-07-9.
- Энциклопедияи Советии То?ик : [дар 8 ?.] / сарму?аррир А. С. Сайфуллоев. — Д. : СИЭСТ, 1978—1988.
- Никитин В. В. (ва дигарон). Литература Древнего Востока, ?Издво-МГУ?, 1962;
- Крачковский И. В. Избр. соч. т. IV, М.-Л., 1957; Бартольд. Соч., т. VIII. М., 1973.
Пайванд?о
[вироиш | вироиши манбаъ]- К. Р. Симон. ?Термины ?энциклопедия“ и ?свободные искусства“ в их историческом развитии? Бойгон? шудааст 10 июни 2007 сол. // ?Русский язык?. — 2001. — № 34.
- Энсиклопедия дар фе?ристи пайванд?ои Open Directory Project (dmoz).
- Каталоги энциклопедий на сайте ?Мир энциклопедий?.
- Каталог энциклопедий, словарей и справочников Бойгон? шудааст 6 Январ 2007 сол. издательства ?Большая Российская энциклопедия? (1926—1999).
